Efficiënt gebruik en hergebruik van grondstoffen en eindproduct
In de productie en toepassing van terracotta wordt zorgvuldig om gegaan met energiebronnen en met het afval dat bij in de verschillende stadia van het fabricageproces en het daaropvolgend installeren van de tegels vrijkomt. Het overschot aan klei dat vrijkomt na het persen in mallen wordt in het productieproces direct hergebruikt.
Niet meer verhandelbare tegels worden veelal tot grind in verschillende groottes vergruist en als zodanig aan de markt aangeboden. Terracotta tegels met een glazuurlaag, zoals dat bij wandtegels het geval is, kunnen met een bepaalde slijptechniek worden “getrommeld” zodat ze als mozaïek steentjes kunnen worden toegepast. Het snijafval dat vrijkomt bij het passend leggen van tegels kan goedkoop worden gerecycled. Het meeste snijafval komt van tegels in afwijkende maten, die speciaal zijn gemaakt om in een patroonvorm te leggen, zoals bijvoorbeeld het “Romaans verband”.
Het productieproces; energiezuinig maar arbeidsintensief
Over het algemeen hebben de producenten van terracotta allen hun eigen kleimijn naast de productielocatie. Er zijn dus geen transportkosten verbonden aan het vervoer van de grondstoffen naar de verwerkingslocatie, wat het milieu niet belast.
In de verwerkingslocatie wordt, de klei, dat mineralen bevat zoals zoutkristallen die na het bakken de structuur van de tegel bepalen, vermengt met water. Alhoewel een aantal producenten ook machinaal produceert, verwerken de meesten de klei veelal op ambachtelijke wijze verder, een arbeidsintensief verwerkingsproces dat een relatief lange bewerkingstijd in beslag neemt in vergelijking met het machinaal geproduceerde terracotta tegelwerk; in de machinale verwerking wordt de klei via transportsystemen in mallen geperst.
Bij het handmatige, traditionele proces worden (noten-) houten mallen gebruikt. Groot aardewerk, zoals terracotta potterie, wordt geheel met de hand gemaakt zonder gebruikmaking van mallen. De lagen klei waaruit de pot is opgebouwd worden één voor één gerold en met de hand voorzien van eventuele decoraties.
Voorafgaand aan het bakken worden de in mallen geperste kleitegels in een open ruimte plat op de grond gelegd om de natuurlijke droogcyclus te voltooien. Voor het drogen van de tegels worden dus geen extra energiebronnen gebruikt. In de zomer gaat het droogproces als gevolg van de lagere luchtvochtigheid sneller dan in de winter.
Na de droogperiode worden de tegels gedurende zes dagen afgebakken op een langzaam naar ca. 1040°C oplopende temperatuur. Het afbakken vindt plaats in energiezuinige gasovens en, waar het een handgemaakte tegel betreft waarbij het belangrijk is dat de tegel de voor terracotta karakteristieke kleurvariaties als gevolg van het bakken vertoont, in (vaak olijfbomen-) hout gestookte ovens. De tinten zijn het resultaat van de plek waar de tegel in de houtoven is geplaatst. Doordat de temperatuur in de bovenste delen van de oven hoger is dan in de onderste delen, vormen de vlammen langs elke individuele tegel een natuurlijk kookpatroon. Dit levendige patroon, dat in elke tegel weer anders is, creëert een warme en gastvrije sfeer wanneer de tegels zijn gelegd.
Na het bakken worden de tegels aan de omgevingstemperatuur gekoeld, waarna ze uit de oven worden gehaald, gecontroleerd en zorgvuldig geselecteerd. Tegels die niet aan de kwaliteitseisen voldoen, worden vergruisd en opnieuw als grondstof gebruikt.
Goedgekeurde tegels worden tenslotte in een waterbad gedompeld om de nog in de tegel aanwezige zoute mineralen, die bij onvoldoende koeling de oorzaak kunnen zijn van scheuren in de tegel, af te breken. Als gevolg van de hoge kwaliteit van de kleisoort en het gehanteerde fabricageproces zijn de tegels vorstbestendig tot -45°C waardoor ze ook in koude landklimaten toepasbaar zijn.
De installatie van een terracotta vloer: natuurlijk materiaal, milieubewuste voeg en omgevingsvriendelijke installatie
Anders dan bij een vloer van keramiek tegels, die fabrieksmatig met een gelijke dikte zijn vervaardigd uit cement, is bij het leggen van een vloer van handgemaakt terracotta professionele expertise vereist. Het leggen van zo’n vloer is fundamenteel anders dan het leggen van een vloer van andere materialen zoals cement en kunststof tegels of hout.
De hand gemaakte terracotta tegel, die in dikte kan verschillen doordat het materiaal met de hand wordt gevormd, is gemaakt van klei, een natuurlijk en van nature poreus materiaal dat vloeistoffen opzuigt wanneer zij ‘rauw’ op de lijmlaag wordt aangebracht. Om die reden moeten terracotta tegels vóór het leggen worden ingewassen met water en dient een speciale flexibele lijm worden gebruikt. Het gebruik van een lijmkam van de juiste afmeting voor het opvangen van de diktes is noodzakelijk voor het gelijkmatig en op de juiste hoogte brengen van de vloer.
Het vooraf behandelen van de tegel met een waxprodukt en het gebruik van een voegmiddel dat voldoet aan speciale voorschriften voorkomen dat de tegel door het voegmiddel wordt beschadigd.
De keuze van de voeg bij het installeren van tegels is in milieubewust zin het overwegen waard. Een voegmiddel waarin zo min mogelijk kleurstoffen zijn verwerkt, lijkt een ‘betere’ voeg. Over het algemeen is een smalle voeg tussen de tegels duurzamer dan een brede. De reden daarvoor is dat de voeg zachter en kwetsbaarder is dan de tegels, waardoor het in de loop der tijd kan ‘verzanden’. Brede voegen geven door die eigenschap een groter risico op beschadiging waardoor tegels zouden moeten worden vervangen. Alhoewel bij een smalle voeg meer tegels nodig zijn dan bij een brede voeg, snijdt het mes met betrekking tot de keuze voor een smalle voeg aan twee kanten; terracotta tegels zijn gemaakt van een natuurlijk materiaal dat energiezuinig is vervaardigd en de smalle voeg voorkomt beschadiging en vervanging van de tegels.
Naast de keuze van de juiste voeg en het gebruik van een ‘schoon’ voegmiddel is het verwijderen van de cementsluier door schoonmaken met simpelweg alleen maar water over het algemeen voldoende. Moeilijker verwijderbare vlekken kunnen worden behandeld met specifieke voor dat doel in de handel zijnde produkten. Aanbevelenswaardig is het om de vloer vooraf door de fabrikant te laten impregneren met olie, waardoor geen vloeistofvlekken, zoals van bijvoorbeeld wijn, in de tegel kunnen trekken. De olie kan desgewenst worden voorzien van een kleurstof om de natuurlijke kleur van de vloer meer ‘diepte’ te geven. Eventueel kan de vloer worden nabehandeld met een waxprodukt.
Alhoewel het leggen van een tegelvloer simpeler lijkt dan het is, is het bij een ‘levende’ terracotta vloer aan te bevelen om gebruik te maken van de expertisen van een professionele tegelzetter die ervaring heeft in het leggen van terracotta.
Vernieuwing van oude, vervuilde of beschadigde terracotta vloeren
Vloeren van terracotta die zijn vervuild of beschadigd hoeven niet in zijn geheel te worden vervangen om een leven lang mee te gaan.
Een vervuilde vloer kan professioneel worden gereinigd en gebroken tegels kunnen worden vernieuwd, waardoor ze er weer als nieuw uit zien.
